Κιβώτιο

Παρή Στιβακτάκη

                                                        ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ

Άνοιξε το τριώδιο, άρχισε το πανηγύρι της Αποκριάς, μπήκαμε στην τελική ευθεία για τη Σαρακοστή και το Πάσχα. Αυτές οι μέρες πάντα ήταν μέρες γιορτής, ξεφαντώματος, γλεντιού και χαράς. Στις μέρες μας δύσκολο φαίνεται να αφεθούμε στη ραστώνη και τη χαλαρότητα της αποκριάτικης γιορτής, μιας και τα προβλήματα έχουν πέσει βροχή και ζητούν λύση επιτακτικά και πολύ αγχωτικά. Παρόλα αυτά, εμείς απ΄αυτή τη θέση, μπορούμε να επιχειρήσουμε μια σύντομη περιδιάβαση στην προέλευση των αποκριάτικων εθίμων, στις κατά τόπους συνήθειες και στον συμβολισμό των συγκεκριμένων τελετών-εθίμων.

Η προέλευση των αποκριάτικων εορτών και εθίμων, όπως έχει αναφέρει σε άρθρο του ο καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ,είναι αβέβαιη. Κάποιοι διατείνονται ότι έχουν Θρακική προέλευση σε κάθε όμως περίπτωση σχετίζονται με τις διονυσιακές εορτές στην αρχαία Αθήνα, τις εορτές δηλ. προς τιμήν του θεού Διονύσου και ήταν γιορτές που συνέπιπταν με τον ερχομό της άνοιξης και το νέο ξεκίνημα της ζωής στη φύση.

Τα Ανθεστήρια ήταν πομπή, με άνθη, τραγούδια, μουσικούς και σκώμματα , που έλεγαν ντυμένοι ως σάτυροι -ακόλουθοι του Διονύσου, κρατώντας θύρσους κοσμημένους με κισσό (σύμβολο γονιμότητας)- και φορώντας προσωπίδες οι συμποσιαστές.  Ο κορυφαίος, σε άρμα, όπως κάθε κωμαστής ( "τρεκλίζει ο κισσοστέφανος, χορεύει ο θυρσοφόρος", όπως έλεγε ο Α. Σικελιανός) - με τα πειράγματά του έσουρνε σε άλλους "τα εξ αμάξης"...
   Οι περισσότερες από τις διονυσιακές γιορτές και τα έθιμα των αρχαίων Ελλήνων πέρασαν στο Βυζάντιο και έφτασαν μέχρι τα χρόνια μας. Σ’ αυτό βοήθησε και η ανεξιθρησκεία, που κατοχύρωσε ο Μ. Κωνσταντίνος με το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.). Επίσης, πολύ συνετέλεσε στην διάδοση των ειδωλολατρικών εθίμων και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός που τάχθηκε υπέρ της ειδωλολατρίας των αρχαίων με διατάγματα.Κορυφαία γιορτή χαράς και ανανέωσης για το λαϊκό άνθρωπο, η Αποκριά παρέμεινε η μόνη καθαρά εξωεκκλησιαστική λατρευτική ψυχαγωγική γιορτή, που τυπικοί μόνο δεσμοί τη συνδέουν με το χριστιανικό εορτολόγιο.

Οπως αναφέρει η λαογράφος - εθνολόγος Μιράντα Τερζοπούλου, «με τη συνειδητοποίηση του παράλογου κάθε κοινωνικής διάκρισης και του αυταπόδεικτου της πανανθρώπινης ισότητας, η ανατροπή προκύπτει σαν φυσικό και εύλογο επακόλουθο». Ανατροπή, που σε επίπεδο «εικόνας» συντελείται «μέσα από τις μεταμφιέσεις και τα δρώμενα, όπου τα άτομα δεν μπορούν να καθοριστούν ούτε από φύλο, ούτε από την ηλικία, ούτε καν από το ζωικό είδος τους: Οι άντρες γίνονται γυναίκες, οι γυναίκες άντρες, οι φτωχοί αρχοντάδες, οι παλαβοί βασιλιάδες, οι γριές λεχώνες, οι άνθρωποι ζώα, οι ιερουργίες φάρσες, μέσα σ' ένα γενικό χαοτικό κλίμα, όπου η τρέλα αντικαθιστά τη σοβαρότητα, η κατάχρηση τη συνήθη λιτότητα, ο αισθησιασμός την εγκράτεια, η ανεξέλεγκτη σεξουαλικότητα τον αυστηρό έλεγχο, η αταξία την τάξη.

  Ενδεικτικά μόνο να αναφερθούμε σε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές γιορτινές παραδοσιακές τελετές ή δρώμενα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ο Καλόγερος στη Μακεδονία, οι μασκαράδες με τα παραδοσιακά κουδούνια και τις μάσκες στο Σοχό Θεσσαλονίκης, το μπουρανί στον Τύρναβο, το έθιμο του Φανού στην Κοζάνη, ο Γέρος, η Κορέλα και ο Φράγκος στη Σκύρο, τα Μπουρμπουσιάρικα στη Σιάτιστα, τα Ραγκουτσάρια στην Καστοριά με μεταμφιεσμένους σε καμήλες,τράγους και ελάφια. Γνωστά άλλωστε είναι και τα καρναβάλια της Πάτρας, της Ξάνθης, του Ρεθύμνου, όπου το κέφι, ο χορός, το τραγούδι και το ξεφάντωμα έχουν την τιμητική τους...

Μετά το τέλος των αποκριάτικων εκδηλώσεων ακολουθεί η Καθαρά Δευτέρα, η απαρχή της Σαρακοστής, που θα μας οδηγήσει στο Πάσχα. Τα κούλουμα, όπως τα λέει ο λαός μας είναι η μέρα που μικροί μεγάλοι πετούν το χαρταετό, καιρού επιτρέποντος βέβαια, τρώνε νηστίσιμα με προεξάρχουσα την περίφημη λαγάνα και άφθονο βέβαια κρασί...